Nowotarski Oddział PTH - zasłużony dla miasta i regionu
W pierwszym dniu obchodów 97. rocznicy odzyskania niepodległości w Miejskim Ośrodku Kultury w Nowym Targu, odbyła się uroczysta gala wręczenia medali za zasługi dla sportu i miasta, przyznanych osobom oraz instytucjom przez Radę Miasta. Medalem za szczególne zasługi dla miasta Nowy Targ, uhonorowany został Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego. W imieniu stowarzyszenia wyróżnienie z rąk Grzegorza Watychy Burmistrza oraz Janusza Tarnowskiego Przewodniczącego Rady Miasta odbierali: Robert Kowalski, Elżbieta Geryszewska oraz Iwona Pawłowska. PTH doceniono za upowszechnianie wiedzy na temat historii miasta i regionu, rozwój badań historycznych na Podhalu oraz niezwykle bogatą działalność naukową, edukacyjną i wydawniczą. Pełną laudację pozwalamy sobie zamieścić poniżej. Podczas swojego krótkiego przemówienia Robert Kowalski Prezes PTH, serdecznie podziękował byłym i obecnym członkom oddziału, władzom samorządowym, instytucją, stowarzyszeniom oraz wszystkim, z którymi nowotarscy historycy mieli przyjemność i zaszczyt współpracować. Wspomniał również nieżyjących członków założycieli oddziału w osobach: kpt. Jana Mariana Kacwina i Jarosława Plewę. Po wręczeniu medali odbył się niezwykły koncert w wykonaniu muzyków z Państwowej Szkoły Muzycznej w Nowym Targu Pod batutą dyrektor szkoły Marty Łapczyńskiej po mistrzowsku grała orkiestra, śpiewał chór i soliści.
Zdjęcia: Piotr Dobosz, Zbigniew „Zibi” Krauzowicz
* * *
Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Nowym Targu
Polskie Towarzystwo Historyczne jest powszechną organizacją historyków polskich istniejącą od 1886 r., mającą bogate tradycje w zakresie inicjowania prac badawczych oraz uznany dorobek naukowy. Swoją misję zachowania świadectw przeszłości i kształtowania świadomości historycznej realizuje poprzez działalność oddziałów terenowych, których obecnie posiada 52 na obszarze całego kraju.
Jednym z nich jest Oddział PTH w Nowym Targu. Został utworzony 13 grudnia 2003 r. przez członków Komisji Historii Wojskowości oraz badaczy i miłośników dziejów regionu. Przedsięwzięcie zjednoczyło zarówno historyków jaki i regionalistów, młodzież i studentów. Nadrzędnym celem istnienia Oddziału stał się rozwój historycznych badań regionalnych oraz upowszechnianie wiedzy na temat dziejów miasta Nowego Targu, Małopolski, Podhala, Spisza, Orawy, Pienin i Ziemi Podbabiogórskiej. Terenem działania objęta została cała Małopolska ze szczególnym uwzględnieniem powiatów: nowotarskiego, tatrzańskiego i suskiego. Siedziba oddziału mieści się w zabytkowym gmachu dawnej Bursy Gimnazjalnej im. dra Jana Bednarskiego w Nowym Targu.
Oddział PTH w Nowym Targu swoją działalność realizuje w trzech obszarach: naukowym, edukacyjnym i wydawniczym. Gromadzi, porządkuje i zabezpiecza materiały mające istotne znaczenie dla nauki o regionie, organizuje wyprawy naukowo-badawcze, wykłady, konferencje, seminaria, wystawy czasowe, promuje w środowisku ciekawe publikacje, prowadzi także własną działalność wydawniczą. Zabiera również głos w istotnych sprawach dot. życia społecznego regionu, a także angażuje się w ochronę narodowego dziedzictwa kulturowego.
Od grudnia 2004 r. związany jest Deklaracją Współpracy z najważniejszymi organizacjami społeczno-kulturalnymi działającymi w regionie tj.: Związkiem Podhalan, Towarzystwem Przyjaciół Orawy oraz Związkiem Polskiego Spisza. W roku 2012 z jego inicjatywy w stolicy Podhala powołano Forum Małopolskich Oddziałów PTH, które zrzesza jednostki terenowe z Nowego Targu, Nowego Sącza, Myślenic, Tarnowa i Limanowej.
Struktura organizacyjna oddziału przez szereg lat ewaluowała i obecnie funkcjonują: Komisja Historii Wojskowości, Komisja Kultury oraz Grupa Eksploracyjno-Badawcza. Realizując cele statutowe Oddział współpracuje z władzami samorządowymi: miastem Nowym Targiem ale także władzami gminnymi i powiatowymi tudzież Urzędem Marszałkowskim Województwa Małopolskiego, Wojewódzkim Małopolskim Konserwatorem Zabytków w Krakowie, a także wyższymi uczelniami Uniwersytetem Jagiellońskim, Uniwersytetem Pedagogicznym w Krakowie, Uniwersytetem Rzeszowskim oraz instytucjami naukowymi, muzeami i stowarzyszeniami.
Towarzystwo podejmuje szereg bardzo cennych inicjatyw, tworząc atrakcyjną ofertę kulturalną, której beneficjentami są zarówno mieszkańcy miasta jak i regionu. Szereg z nich realizowanych jest przy współpracy z jednostkami organizacyjnymi miasta tj. Miejskim Ośrodkiem Kultury, Muzeum Podhalańskim czy Wydziałem Promocji. Jakkolwiek Towarzystwo corocznie aplikuje i otrzymuje wsparcie finansowe miasta w ramach otwartych konkursów grantowych, to jednak głównym źródłem ich finansowania jest Województwo Małopolskie oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. O randze tych przedsięwzięć i ich zasięgu może świadczyć choćby fakt, iż każdorazowo swoim patronatem honorowym obejmuje je Marszałek Województwa Małopolskiego.
Jednym z najważniejszych przejawów aktywności jest działalność naukowo-badawcza, która wyraża się w realizacji kilkunastu programów badawczych takich jak: „Lwowskie Noviforiana” - realizowany przy wsparciu finansowym miasta Nowego Targu, którego celem było odnalezienie dokumentów miejskich w zasobach Archiwum Narodowego Ukrainy we Lwowie; „Gorczańskie cienie”, „Lotnicze ślady w Gorcach”, „Umocnienia polowe na Podhalu, Spiszu, Orawie i w Pieninach”, „Podhalańsko-suska Lista Katyńska”.
Wyniki prac prezentowane są na wystawach czasowych oraz omawiane na regionalnych, ogólnopolskich i międzynarodowych konferencjach naukowych. W okresie swojego istnienia Oddział zorganizował blisko 40-ci konferencji, sesji i sympozjów m.in.: Ogólnopolska Konferencja Naukowa pt. „Nowy Targ 1346-2006. Historia, kultura, tradycja” (2006); Międzynarodowa Konferencja Naukowa pod hasłem „Dzieje Wojen i Wojskowości w badaniach regionalnych od starożytności do współczesności” (2012), czy też Międzynarodowe Sympozjum Naukowe pn. „Stosunki polsko-słowacko-węgierskie na przestrzeni wieków” (2015). Ponadto, członkowie oddziału zrzeszeni w Grupie Eksploracyjno-Badawczej uczestniczyli w szeregu wyprawach badawczych współpracując m.in. z programem dokumentalnym pt. „Było nie minęło” Adama Sikorskiego z TVP „Lublin”. Członkowie PTH uczestniczyli również w realizacji kilku filmów dokumentalnych na zlecenie TVP „Historia”.
Od siedmiu lat PTH organizuje cieszący się niesłabnącym zainteresowaniem mieszkańców cykl otwartych wykładów naukowych pod wspólnym hasłem „Wieczorne spotkania w Bursie Gimnazjalnej z historią kulturą i tradycją w tle”. W tym okresie odbyło się blisko 60 wykładów wygłoszonych przez kilkudziesięciu specjalistów w swoich dziedzinach z kilkunastu ośrodków naukowych z kraju i zagranicy. Projekt od początku był dofinansowany ze środków urzędu miasta Nowego Targu.
Towarzystwo, prowadzi aktywnie działania edukacyjne i popularyzacyjne skierowane głównie do dzieci i młodzieży. Jest organizatorem konkursów historycznych i plastycznych. Był współorganizatorem wraz z Biblioteką Pedagogiczną w Nowym Targu konkursów międzyszkolnych: „Osobliwości mojej miejscowości” czy „Osobliwości mojego regionu”. W latach 2006-11 PTH organizowało rajdy historyczno-edukacyjne m.in. Rajd Szlakami Żołnierzy Józefa Kurasia „Ognia”(trzy edycje: 2006-08) oraz Rajd Szlakami Żołnierzy 1 Pułku Strzelców Podhalańskich (2009-11). Jedną z form współpracy ze środowiskiem nauczycielskim jest organizacja od 2007 r. warsztatów metodycznych, wspólnie z Delegaturą Małopolskiego Kuratorium Oświaty w Nowym Targu, Instytutem Pamięci Narodowej w Krakowie i Muzeum Historii Polski.
Edukacja to także wydarzenia plenerowe przyciągające młodzież i dorosłych obywateli miasta, jak choćby trzy edycje pikników edukacyjno-historycznych organizowanych na nowotarskim rynku z okazji kolejnych rocznic uchwalenia Konstytucji 3 maja (2009-11), czy też widowisko historyczne pt. „Nowotarski wrzesień – wkroczenie wojsko niemieckich słowackich do Nowego Targu”. To ostatnie wsparte środkami Małopolskiego Instytutu Kultury. Towarzystwo włącza się również w organizację szeregu wydarzeń na terenie miasta jak choćby kolejne edycje Nocy Muzeów, Gry miejskie czy coroczne obchody Dnia Wolontariatu.
Profesjonalizacja działań oddziału PTH w tym obszarze to wdrażanie programów edukacyjnych i edukacyjno-naukowych organizowanych na terenie miasta Nowego Targu i szerzej Małopolski, w większości przypadków pod patronatem honorowym Marszałka Województwa Małopolskiego. Do najważniejszych należy zaliczyć Program pn. „Podróż sentymentalna przez stulecie. Bursa Gimnazjalna w Nowym Targu 1912-2012” (2011-12), „Karpaty pełne czarów” (2013-2015), „Echa powstania styczniowego w Małopolsce – ludzie i miejsca” (2013), „Wielka Wojna w Małopolsce - pamięć i tożsamość” (2014), „1989 fundament współczesności” (2014); „Historia pod kołami, kilem i skrzydłami” (2015) oraz „Jan Długosz w europejskiej przestrzeni kulturowej” (2015).
Wśród działań edukacyjnych warte podkreślenia są również regularnie organizowane w gmachu Bursy Gimnazjalnej w Nowym Targu interesujące wystawy czasowe jak choćby ekspozycja pt. „Wizyty Prezydentów II RP w Nowym Targu i na Podhalu”, „Zamki, dwory i kasztele obronne między Dunajcem i Popradem”, „Historia ludzkich osiągnięć. Rola świadectw szkolnych i dyplomów zawodowych w życiu człowieka”, „Lenin wiecznie żywy … plakaty propagandowe w PRL-u”, „Dzieje Bursy Gimnazjalnej w dokumencie i fotografii utrwalone. 1904-2012”, ale także wystawy plenerowe, żeby wspomnieć tylko „Katyń 1940. Pamiętamy”, która była prezentowana przy kościele parafialnym Św. Katarzyny oraz przed gmachem Miejskiego Ośrodka Kultury.
Istotnym obszarem aktywności PTH jest działalność wydawnicza. Oddział wydaje publikacje w trzech seriach naukowych: „Podhalańskie Monografie Historyczne” m.in. „Nowy Targ 1867-1918. Pół wieku, które zmieniło oblicze miasta” pióra dr Beaty Kowalik, monografia „Zapomniane Kresy. Spisz, Orawa, Czadeckie w świadomości i działaniach Polaków 1895-1925” autorstwa dr hab. Jerzego M. Roszkowskiego, czy też praca dr Macieja Bileka pt. „Apteki i aptekarze południowej Małopolski do 1951 r.” (5 tomów), „Prace Komisji Wojskowości” (6 tomów) i „Prace Komisji Kultury” (2 tomy). Ponadto, nakładem Towarzystwa ukazują się wydawnictwa pokonferencyjne oraz foldery z wystaw czasowych (7 tomów). Dotychczas nakładem PTH ukazało się 20 publikacji naukowych, popularnonaukowych, uzyskując na ich realizację dofinansowanie m.in. z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wydawnictwa PTH są wysoko oceniane zarówno w gronie specjalistów, ale także cieszą się uznaniem mieszkańców i miłośników historii regionalnej.
Nowotarski Oddział PTH zabierał również głos w ważnych dla miasta i regionu sprawach dotyczących ochrony dziedzictwa kulturowego oraz tzw. „polityki historycznej”. Na przełomie 2005/6 czynił starania, choć bezskutecznie, o uratowanie ostatniego szczytowego drewnianego budynku w Nowym Targu. W listopadzie 2009 r. zabiegał o pozostawienie w ówczesnej strukturze organizacyjnej tj. jako samodzielnej instytucji kultury - Muzeum Podhalańskie PTTK w Nowym Targu. W tym samym roku wydał oświadczenie, w którym opowiadał się za pozostawieniem w przestrzeni publicznej jako dzieła sztuki i pomnika historii tzw. „grających organów” Hasiora na przełęczy Snozka. W roku 2010 z kolei podejmował starania w Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych o pozostawieniem w Nowym Targu oddziału Archiwum Państwowego w Krakowie. Ponadto, Towarzystwo opiniowało przygotowany przez urząd miasta „Gminny Program opieki nad zabytkami miasta Nowy Targ na lata 2011-2014”, a także „Program Współpracy Miasta Nowy Targ z organizacjami pozarządowymi”. Ponadto, przedstawiciele PTH na prośbę m.in. Komisji Oświaty i Kultury opiniowali projekty kilku uchwał Rady Miasta Nowy Targu.
Działalność PTH doceniana jest w środowisku lokalnym, ale także dostrzegana przez władze państwowe. W dniu 18 kwietnia 2007 r. Zespół pod kierunkiem dr inż. arch. Krzysztofa Wielgusa (wówczas wiceprezesa PTH), otrzymał z rąk Generalnego Konserwatora Zabytków wyróżnienie za realizację projektu pn. „Droga Knurowska - Gościniec Babarów. Rewitalizacja zabytku inżynierii - historycznej drogi strategicznej Harklowa - Knurów-Ochotnica”. Ponadto Krzysztof Koper jako autor oraz PTH - wydawca, otrzymali wyróżnienie za pracę pt. „Z dziejów Krościenka nad Dunajcem”, z serii wydawniczej „Podhalańskie Monografie Historyczne”, w konkursie na najlepsze prace naukowe, studialne i popularyzatorskie z dziedziny ochrony zabytków i muzealnictwa. W dniu 11 listopada 2013 r. Oddział PTH otrzymał także wyróżnienie w Konkursie na organizację najlepszych obchodów 150. rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego, ogłoszonego przez Kancelarię Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego.
Pasja i kreatywność osób tworzących Oddział PTH w Nowym Targu są gwarantem realizacji wielu ciekawych przedsięwzięć. Oddział powstał z zamiarem zjednoczenia przedstawicieli świata nauki, kultury i sztuki we wspólnej pracy na rzecz pogłębiania wiedzy o przeszłości dziejowej regionu. Jego ambicją jest pełnienie w regionie roli ośrodka kreującego, integrującego i koordynującego wszelkie podejmowane w tym kierunku działania twórcze i popularyzatorskie.
Aktywność Polskiego Towarzystwa Historycznego w Nowym Targu na wielu polach życia społeczno-kulturalnego jego zaangażowanie na rzecz mieszkańców miasta, ale również szerzej województwa małopolskiego, stawia je w gronie jednego z najprężniej działających ośrodków naukowych i edukacyjnych w regionie. O tym, iż tak jest w istocie może świadczyć liczba, ale przede wszystkim najwyższa jakość zrealizowanych przedsięwzięć oraz szeroka grupa instytucji i stowarzyszeń współpracujących z PTH.
