Historia

POLSKIE TOWARZYSTWO HISTORYCZNE

W latach 1886-1924 jako Towarzystwo Historyczne; od 1924 r. Polskie Towarzystwo Historyczne. Założone w 1886 r. we Lwowie jako Towarzystwo Historyczne, w 1924 r. przekształcone w Polskie Towarzystwo Historyczne z siedzibą we Lwowie, od 8 I 1947 r. w Krakowie, ale już 28 IX 1947 r. siedzibą Zarządu Głównego stała się Warszawa.

POLSKIE TOWARZYSTWO HISTORYCZNE

Założone w 1886 r. we Lwowie Towarzystwo Historyczne powstało w celu wzbudzania i popierania rozwoju nauk historycznych, ze szczególnym uwzględnieniem dziejów Rusi Czerwonej – jak zapisano w pierwszym statucie. Dożywotnim prezesem został Ksawery Liske, wiceprezesem Tadeusz Wojciechowski, skarbnikiem Antoni Prochaska, członkami Wydziału Towarzystwa: Oswald Balzer – sekretarz, a także Wojciech Kętrzyński, Fryderyk Papée i Roman Piłat. Organem naukowym był „Kwartalnik Historyczny”, którego pierwszy zeszyt ukazał się w 1887 r. pod redakcją Ksawerego Liskego, członkami Komitetu Redakcyjnego byli zaś: Ludwik Finkel – sekretarz, a także Wojciech Kętrzyński, Saturnin Kwiatkowski, Roman Piłat, Aleksander Semkowicz i Tadeusz Wojciechowski. W statucie z 1891 r. zapisano, że jednym z zadań TH będzie pobudzanie jego członków do samoistnej pracy naukowej nad przeszłością i obecnym stanem powiatu, a zarazem rozszerzanie znajomości najnowszych wyników badań.

W odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej postulat Władysława Konopczyńskiego z 1920 r. stworzenia „wspólnej organizacji świata historycznego” został zrealizowany w 1924 r., kiedy TH zostało przekształcone w Polskie Towarzystwo Historyczne, które objęło całą polską naukę historyczną i reprezentowało ją na zewnątrz. Siedzibą władz PTH został Lwów, od 8 I 1947 r. był Kraków, a od 28 IX 1947 r. siedzibą Zarządu Głównego stała się Warszawa. Powstała w 1926 r. Sekcja Dydaktyczna podjęła działania o zapewnienie sobie prawa opiniowania programów nauczania. Członkowie PTH wprowadzali nowe formy organizacji studiów historycznych.

Po II wojnie światowej, a niewątpliwie od 1956 r. PTH stało się niekwestionowaną reprezentacją korporacji zawodowej, zrzeszeniem wszystkich tych, którzy czynnie lub biernie interesowali się przeszłością. Według obliczeń z 1960 r. ponad 40% członków PTH stanowili nauczyciele, ok. 25% nauczyciele akademiccy i pracownicy instytucji naukowych, pozostałe 35% to pracownicy archiwów, muzeów, bibliotek i miłośnicy historii. W 1978 r. struktura zawodowa przedstawiała się następująco: w oddziałach uniwersyteckich – 46% nauczycieli akademickich i pracowników naukowych, 17% nauczycieli, 23% archiwistów, muzealników i bibliotekarzy, 14% miłośników historii; w pozostałych oddziałach, kolejno 4%, 46%, 25% i 25%.

Terenem działania PTH jest obszar Rzeczypospolitej Polskiej.

Pierwszy statut Towarzystwa Historycznego pochodzi z 26 VI 1886 r. Nowy statut z nazwą Polskiego Towarzystwa Historycznego zatwierdzono 31 VIII 1924 r. Jego legalizacja nastąpiła najpierw 8 I 1947 r., a następnie 28 IX 1947 r. Na Zjeździe Jubileuszowym w 1956 r. uchwalono nowy statut PTH zatwierdzony 17 III 1957 r. Kolejny statut zatwierdzony 16 X 1972 r. Nowe brzmienie otrzymał statut na Nadzwyczajnym Walnym Zgromadzeniu Delegatów PTH 20 IX 1979 r. w Katowicach. Przyjęcie nowego statutu w Zielonej Górze na WZD 22 IX 1980 r., zatwierdzonego 12 I 1981 r. Później obowiązywał statut z 20 IX 1997 r. Kolejny statut został uchwalony w 2005 r., a obecnie obowiązuje statut uchwalony 20 września 2009 r.

Członkowie Towarzystwa dzielą się na zwyczajnych, honorowych, wspierających.

 

STRUKTURA ORGANIZACYJNA

Rozwój terytorialno-organizacyjny Towarzystwa:

1890/1891 - powstanie kółek w Tarnopolu i Przemyślu
1913 - powstało koło TH w Krakowie
1925 - I Walne Zgromadzenie Delegatów PTH we Lwowie 20 II
- powstanie Oddziału PTH we Lwowie, reorganizacja Koła krakowskiego w Oddział PTH, w skład PTH jako Oddział warszawski weszło Towarzystwo Miłośników Historii (założone 1906), powstały Oddziały w Wilnie i Poznaniu
1927 - powstanie Oddziałów w Lublinie, Stanisławowie (do 1934) i Łodzi
1928 - powstał Oddział w Przemyślu
1929 - powstanie Oddziałów: Śląski w Katowicach i Tarnopolu (do 1935)
1933 - powstanie Oddziałów w Brześciu n. Bugiem, Bydgoszczy (do 1934), Kielcach
1935 - powstał Oddział w Grodnie
1939 - PTH posiadało 12 oddziałów: Brześć n. Bugiem, Grodno, Katowice, Kielce, Kraków, Lublin, Lwów, Łódź, Poznań, Przemyśl, Warszawa, Wilno.
1945 - wznowienie działalności przez pierwsze oddziały PTH w kraju (Kraków, Łódź, Warszawa); historycy przebywający na emigracji założyli w 1946 r. Polskie Towarzystwo Historyczne w Wielkiej Brytanii - prezes Marian Kukiel; w 1953 r. powstało Polskie Towarzystwo Historyczne na Obczyźnie - prezes Oskar Halecki.
1946 - powstało Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii jako Oddział PTH
1947 - wznowienie działalności Zarządu Głównego PTH, reaktywowanie oddziałów w Katowicach, Przemyślu
1948 - powstanie Oddziałów w Gdańsku, Olsztynie
1952 - PTH posiadało 14 oddziałów: Białystok, Gdańsk, Katowice, Kielce, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Poznań, Przemyśl, Toruń, Szczecin, Warszawa, Wrocław.
1958 - PTH posiadało 36 oddziałów, 14 kół i 5 stacji naukowych
1973 - utworzenie Nagrody im Stanisława Herbsta za najlepsze prace magisterskie z historii Polski w zakresie dziejów kultury, miast i wojskowości.
1974 - powołano Komitet Główny Olimpiady Historycznej
1975 - I Olimpiada Historyczna zorganizowana przez Ministerstwo Oświaty przy współudziale PTH
1993 - w ramach Olimpiady Historycznej przeprowadzono pierwszy Konkurs „Parlamentaryzm w Polsce” przy współudziale Biura Informacyjnego Sejmu RP

 

Liczba członków PTH w XIX-XX w.

 

PTH w latach 1994-2009

 

PREZESI
Towarzystwa Historycznego
i Polskiego Towarzystwa Historycznego

1886-1891: Ksawery Liske
1891-1914: Tadeusz Wojciechowski
1914-1923: Ludwik Finkel
1923-1932: Stanisław Zakrzewski
1932-1934: Franciszek Bujak
1934-1936: Stanisław Zakrzewski
1936-1937: Franciszek Bujak
1937-1947: Ludwik Kolankowski
1947: Władysław Konopczyński
1947-1950: Jan Dąbrowski
1950-1953: Tadeusz Manteuffel
1953-1956: Natalia Gąsiorowska
1956-1973: Stanisław Herbst
1973-1978: Marian Biskup
1978-1982: Henryk Samsonowicz
1982-1988: Andrzej Zahorski
1988-1991: Andrzej Ajnenkiel
1991-1997: Jacek Staszewski
1997-2003: Wojciech Wrzesiński
2003-2012: Krzysztof Mikulski            
2012-2015: Jan Szymczak
2015- Krzysztof Mikulski

SEKRETARZE (generalni)

1886-1891(?): Oswald Balzer
1891(?)-1902: Ludwik Finkel
1903-1905: Alojzy Winiarz
1906-1907: Stanisław Zakrzewski
1908-1916: Eugeniusz Barwiński
1917-1920(?): Eugeniusz Barwiński i Teofil Emil Modelski
1920-1924: Teofil Emil Modelski
1924-1929: Kazimierz Tyszkowski
1929-1932: Bronisław Włodarski
1932-1934: Stefan Inglot
1934-1937: Kazimierz Tyszkowski
1937-1947: Wojciech Hejnosz
1947- Stefan Inglot
1947-1953: Aleksander Gieysztor
1953-1955: Stanisław Herbst
1955-1958: Irena Pietrzak-Pawłowska
1958-1966: Henryk Samsonowicz
1966-1971: Stanisław Russocki
1971-1976: Monika Senkowska-Gluck
1976-1978: Ryszard Stemplowski
1978-1982: Andrzej Zakrzewski
1982-1985: Stefan Krzysztof Kuczyński
1985-1988: Hubert Izdebski
1988-1991: Tadeusz Cegielski
1991-1994: Zofia T. Kozłowska
1994-1997: Wiesław Śladkowski
1997-2003: Andrzej Biernat
2003-2006: Tadeusz Radzik
2006-2009: Włodzimierz Mędrzecki
2009-2012: Jacek Wijaczka
2012-2015: Cezary Kuklo
2015-2018: Robert Litwiński
2018- Marek Sioma

Przy Zarządzie Głównym działały Komisje: Archiwalna (1938), Bibliograficzna (1948-1953), Dydaktyczna (1933/1934, 1947-1952), Dydaktyki Uniwersyteckiej (1954), Regulaminowa (1954), Upowszechniania Wiedzy Historycznej (1949). W 1958 r. przy ZG działały Sekcje: Archiwalna, Dydaktyczna, Historii Wojskowej, Odczytowa, Regionalna, Regulaminowa, Współpracy z TRZZ i Współpracy z Zagranicą, Wydawnicza. Wkrótce większość z nich przekształciło się w Komisje, których listę uzupełniają inne Komisje: Archiwistyki (1997), Biografistyki (1999), Dziejów Najnowszych (1960), Genealogii i Heraldyki (1983), Historii Krajów Pozaeuropejskich (1978), Historii Myśli Społecznej i Politycznej (1972), Historii Nowożytnej (1978), Historii Prasy (2006), Historii Regionalnej (1974), Historii Starożytnej (1978), Historii Wojskowej (1970), Historii Współczesnej (1983), Mediewistyczna (1972), Metod Komputerowych (), Nauk Pomocniczych Historii (1957), Odczytowa (1966), Popularyzacji Historii (1972), Prawno-Historyczna (1972)

Stacje Naukowe

1953 - Olsztyn: Instytut Mazurski
1955/1956 - Katowice > Śląski Instytut Historyczny 1960
1955 - Przemyśl
1958 - Zielona Góra (do 1975)
1959 - Słupsk
1979 - Nowy Sącz                                            

POWSZECHNE ZJAZDY HISTORYKÓW POLSKICH

I: 1880 r. Akademia Umiejętności  w Krakowie w 400. rocznicę śmierci Jana Długosza.
II: 17-19 VII 1890 r. we Lwowie, poświęcony zagadnieniom metodycznym i wydawniczym.
III: 4-6 VI 1900 r. w Krakowie, poświęcony znaczeniu historii literatury, historii sztuki, archeologii i etnografii.
IV: 6-8 XII 1925 r. w Poznaniu, na temat roli historii politycznej, historii prawa i historii gospodarczej.
V: 28 XI-4 XII 1930 r. w Warszawie w 100-lecie Powstania Listopadowego.
VI: 17-20 IX 1935 r. w Wilnie na temat stosunków polsko-litewskich.
VII: 19-22 IX 1948 r. we Wrocławiu, poświęcony dziejom polskich ziem zachodnich.
VIII: 14-17 IX 1958 r. w Krakowie w 9 sekcjach chronologicznych i tematycznych.
IX: 13-15 IX 1963 r. w Warszawie, poświęcony historii kultury średniowiecznej Polski, Powstaniu Styczniowemu i dziejom Polski Ludowej.
X: 9-13 IX 1969 r. w Lublinie, poświęcony 50. rocznicy odzyskania niepodległości i powstaniu Polski Ludowej.
XI: 9-12 IX 1974 r. w Toruniu, pod hasłem „U źródeł współczesności - dzieje społeczeństwa i kultury”.
XII: 17-20 IX 1979 w Katowicach, pod hasłem „Człowiek - Praca - Środowisko”.
XIII: 6-9 IX 1984 w Poznaniu, pod hasłem „Historia i Społeczeństwo”.
XIV: 7-10 IX 1989 r. w Łodzi, pod hasłami: „Rewolucje schyłku XVIII wieku”, „Wielkie aglomeracje miejskie XIX i XX wieku”, „Druga wojna światowa”.
XV: 19-21 IX 1994 r. w Gdańsku, pod hasłem „Wielkie i małe ojczyzny”.
XVI: 15-19 IX 1999 r. we Wrocławiu, pod hasłem „Przełomy w historii”.
XVII: 15-18 IX 2004 r. w Krakowie, pod hasłem „Tradycja a nowoczesność - tożsamość”.
XVIII: 16-19 IX 2009 r. w Olsztynie, pod hasłem „Powrót do źródeł”.

 

Jan Szymczak

Polskie Towarzystwo Historyczne w latach 1986-2006

Polskie Towarzystwo Historyczne powstało 120 lat temu. Swoje stulecie uczciło dwiema sesjami naukowymi. Pierwsza 7-9 VI 1985 r. w Przemyślu inaugurowała obchody, druga 19-20 IX 1987 r. w Krakowie je zamykała, a pomiędzy nimi Zarząd Główny PTH zwołał rocznicowe rozszerzone posiedzenie plenarne 22 IX 1986 r. we Wrocławiu. Pokłosiem sesji jest publikacja, zbierająca wygłoszone referaty i wspomnienia, zawierająca kalendarium stuletniej historii PTH i inne materiały¹. Tamtejszym uroczystościom przewodniczył prezes prof. Andrzej Zahorski, po którym ster rządów w naszej konfraterni dzierżyli profesorowie: Andrzej Ajnenkiel, Jacek Staszewski, Wojciech Wrzesiński i obecnie nam panujący Krzysztof Mikulski.

W ostatnim dwudziestoleciu PTH przeżyło kilka trudnych chwil wymagających podjęcia decyzji o kierunkach dalszej jego działalności. Po odwieszeniu Towarzystwa w 1982 r. starano się przełamać zniechęcenie członków i odbudować funkcjonowanie oddziałów. To trudne i odpowiedzialne zadanie przypadło na czas prezesury Andrzeja Zahorskiego. Później PTH musiało sprostać społecznej presji na odsłanianie tzw. białych plam w naszej historii na czele z kwestią katyńską i odbudować zaufanie do historyków. Lata 1990-1991 to również okres przystosowywania się do nowej rzeczywistości finansowej, jaką przyniosła transformacja ustrojowa i ekonomiczna, a wraz z nią brak dotacji PAN-owskiej na statutowe cele PTH.

W związku z nową sytuacją społeczno-polityczną chyba najważniejsze znaczenie dla PTH miało Walne Zgromadzenie Delegatów w dniu 14 XII 1991 r. w Warszawie, gdzie toczyła się dyskusja nad określeniem formuły dalszej działalności naszego Towarzystwa. Podsumowując obrady – jako ich przewodniczący, ale jednocześnie nowo wybrany prezes – prof. Jacek Staszewski stwierdził, że „PTH stoi przed wyborem między dotychczasowym scentralizowanym modelem a koncepcją luźnej federacji towarzystw miłośników historii różnych środowisk. Przyjęcie jednej z tych koncepcji wpłynie decydująco na sposób pracy Zarządu”².

W podjętej wtedy uchwale wyrażono troskę o utrwalanie „obiektywnej wiedzy historycznej w społeczeństwie”³. Zapisano też, że: „W nowych warunkach politycznych, które oznaczają zwiększenie podmiotowości wielu grup społecznych, Walne Zgromadzenie uznaje potrzebę zwiększenia uprawnień Oddziałów Towarzystwa w wyborze indywidualnych metod i kierunków pracy. Należy przygotować warunki do uzyskiwania przez Oddziały, które będą do tego przygotowane, osobowości prawnej, ze wszystkimi jej konsekwencjami, przy pozostawianiu roli Zarządu Głównego jako czynnika koordynującego całokształt prac Towarzystwa inicjującego badania oraz popularyzację naukowych dokonań i uprawnionego zarazem do publicznej reprezentacji całej polskiej społeczności historycznej, łączącej wszystkie środowiska tak w kraju, jak i zagranicą”⁴. Podkreślono, że PTH „winno w sposób systematyczny dokonywać oceny procesu nauczania historii we wszystkich typach szkół, zwracając szczególną uwagę na programy, podręczniki oraz jakość procesu kształcenia nauczycieli, a także młodej kadry w szkołach wyższych”⁵.

Kilka lat później prezes prof. Wojciech Wrzesiński w przemówieniu powitalnym na Walnym Zgromadzeniu Delegatów PTH w Szczecinie 16 IX 2000 r. potwierdził, że „poszukiwanie nowych form, zasad organizacyjnych i celów, podjęte wcześniej i tak efektywnie realizowane, stanowi proces ciągły, jeszcze nie zakończony [...], a w warunkach dokonującej się transformacji całego polskiego życia publicznego, kształtowały się nowe normy, zasady i cele, które określały i warunkowały także działanie naszego Towarzystwa”⁶. Zgodnie z tym, z roku na rok pogłębiała się decentralizacja codziennej pracy, wzrastała rola oddziałów, mocno różniących się, ale – pomimo, że różnymi drogami – realizujących cele statutowe PTH. Niektóre oddziały się rozwijały, tworzyły koła, kolejne sekcje, działalność innych zamierała, ale po jakimś czasie były reanimowane, powstawały wreszcie nowe oddziały.

W stulecie PTH, w końcu 1986 r. liczyło ono 4155 członków zrzeszonych w 53 Oddziałach. Pracowały 4 Stacje Naukowe: w Olsztynie, Słupsku, Nowym Sączu i Przemyślu. Przy Zarządzie Głównym PTH działało 20 komisji specjalistycznych⁷.

Ale już wtedy prof. Tadeusz Łepkowski stwierdził, że 15 z tych oddziałów „istnieje tylko w rejestrze Zarządu Głównego, a kolejnych 10 prowadzi bardzo trudno zauważalną, nader ograniczoną działalność”⁸. Patrząc z perspektywy ostatniego dwudziestolecia wiemy, że jakkolwiek była to opinia zbyt pesymistyczna, to jednak nie pozbawiona podstaw. W tym czasie ubyło nam bowiem 17 oddziałów: w Będzinie, Białej Podlaskiej, Bytomiu, Chełmie, Garwolinie, Gliwicach, Kołobrzegu, Koszalinie, Łomży, Łowiczu, Ostrowcu Świętokrzyskim, Raciborzu, Rybniku, Siedlcach, Skierniewicach, Suwałkach i Zakopanem. Powstało natomiast lub reaktywowano 14 oddziałów: w Ciechanowie, Czerwińsku, Częstochowie, Działdowie, Koninie, Kościerzynie, Nowym Targu, Pionkach, Sandomierzu, Sanoku, Szczecinku, Włocławku, Włodawie i Zamościu. Był natomiast prof. T. Łepkowski optymistą, jeśli chodzi o byt stacji naukowych, chociaż – jego zdaniem – zbyt małych, niedoinwestowanych i niedofinansowanych. Nie wykluczał, że „przyszłe Zarządy Główne utrzymają tylko niektóre z już istniejących, natomiast założą parę Stacji nowych [...] a liczba pracowników [ulegnie] zwiększeniu”⁹. Obecnie nie istnieje żadna z nich, gdyż ZG PTH był już niebawem zmuszony do ich likwidacji. Wygaszanie działalności Stacji nastąpiło w 1990 r., zaś ich ostateczne zamknięcie w 1992 r.

Prezes prof. A. Ajnenkiel podczas Walnego Zgromadzenia Delegatów PTH w dniu 14 XII 1991 r. w Warszawie podał, że PTH liczyło wtedy ok. 3 tys. członków¹⁰. Później jednak – po weryfikacji list członkowskich w poszczególnych oddziałach i wygaszeniu działalności przez kilka z nich w końcu lat dziewięćdziesiątych – liczba członków spadła w najbardziej kryzysowym roku 1994 do 2799 osób. W następnych latach jednak liczba członków systematycznie rosła, osiągając w 2005 r. liczbę 3371 osób. Jest to wzrost powolny, ale systematyczny i dotyczy w zasadzie wszystkich środowisk. Wyjątkiem jest Towarzystwo Miłośników Historii w Warszawie, które w 1985 r. liczyło 1150 członków (26,7% wszystkich członków PTH), w 1987 r. – 991 (23,8%), w 1994 r. jeszcze 880 (31,4%), a w 2005 r. tylko 364 osób (10,9%).

Podstawową formą działalności są konferencje i sesje naukowe oraz popularnonaukowe, których w ostatnim dwudziestoleciu odbyło się ok. 650, czyli ok. 33 rocznie. Wysiłek merytoryczny i organizacyjny był więc ogromny.

Działalność popularyzatorska dotyczy różnych tematów, także rocznicowych, odbywa się w formie sesji popularnonaukowych, odczytów, publikacji w czasopismach lokalnych, prasie i innych mediach. Jakkolwiek odczyty i prelekcje nie angażowały tylu osób i wysiłku organizacyjnego, jak w przypadku konferencji naukowych, ale nie można ich pomijać w naszych rozrachunkach. W świetle sprawozdań rocznych zorganizowano ponad 4680 takich spotkań, czyli ok. 234 rocznie, a więc zaangażowano co najmniej tylu referentów dla przynajmniej kilkudziesięciu tysięcy słuchaczy!

W pracach PTH ważne miejsce zajmują działania wydawnicze. Mamy pod tym względem znaczące sukcesy. W latach 1986-2005 opublikowano pod firmą PTH ponad 540 książek, tj. ok. 27 rocznie. Trzeba również pamiętać, że członkowie PTH są autorami mnóstwa artykułów i innych publikacji w licznych periodykach naukowych, naukowo-popularnych i w prasie codziennej. Pełnią również funkcje redaktorów, członków kolegiów redakcyjnych oraz rad programowych prac zbiorowych i czasopism historycznych, nie wychodzących pod egidą PTH.

Wśród czasopism i wydawnictw ciągłych wydawanych i współwydawanych przez oddziały PTH od bardzo dawna w 2005 r. ukazały się tom 96 „Przeglądu Historycznego”, Rocznik 60 „Śląskiego Kwartalnika Historycznego ‘Sobótka’”, tom 52 „Rocznika Łódzkiego”, tom 33 „Rocznika Sądeckiego”, tom 31 „Rocznika Kaliskiego” i tom 20 „Pamiętnika Cieszyńskiego”, a także tom 19 „Rocznika Elbląskiego”, tom 18 „Ziemi Kujawskiej”, tomy 16 „Prac Historyczno-Archiwalnych” i „Rocznika Grudziądzkiego”, wreszcie tom 13 „Przemyskich Zapisek Historycznych”.

Ważne – choćby ze względów dydaktycznych – były wycieczki historyczne, liczne konkursy dla młodzieży szkolnej – najczęściej dotyczące swojego miasta, regionu, zawsze pełne widzów projekcje filmów dokumentalnych, mające wielu zwiedzających wystawy fotograficzne – samodzielne i dokumentujące poszczególne prelekcje, wreszcie cieszące się wielkim powodzeniem koncerty muzyki dawnej. Oddziały organizowały konkursy na najlepsze prace w dziedzinie upowszechniania wiedzy historycznej w regionie, na które napływały nieraz setki prac!

Bardzo dobrze układała się współpraca z archiwami, muzeami, ośrodkami i domami kultury oraz innymi placówkami oświatowymi, kulturalnymi i naukowymi, w pomieszczeniach których wiele oddziałów ma swoje siedziby, a ich pracownicy stanowią znaczącą część członków Towarzystwa. PTH ma duże wsparcie w wyższych uczelniach i regionalnych towarzystwach naukowych.

Oddziały ściśle współpracowały z kuratoriami i ośrodkami metody­cznymi organizując konferencje i warsztaty metodyczne dla nauczycieli. PTH aktywnie prezentowało swoje stanowisko wobec reformy szkolnictwa, ale nie zawsze było ono przyjmowane przez władze oświatowe, głównie szczebla centralnego. Przejęcie szkół przez samorządy odbywało się w atmosferze braku jasnych kryteriów kompetencji pomiędzy nadzorem szkolnym a samorządem. Zatrudnianie nauczycieli z wykształceniem średnim, w miejsce w pełni kwalifikowanych ze względów oszczędnościowych, chyba mamy już poza sobą ze względu na coraz bardziej cenioną wartość wiedzy otrzymywanej przez uczniów.

Od kilku lat trwa owocna współpraca O/PTH w Bydgoszczy z tamtejszym Pałacem Młodzieży. Sekcja młodzieżowa działa też w Nowym Targu, uczestnicząc w rozgrywkach Szkolnej Ligi Historycznej magazynu „Mówią Wieki”.

Praca w oddziałach, przedstawiana w dorocznych sprawozdaniach, prezentowana jest na zebraniach Zarządu Głównego z udziałem prezesów oddziałów lub ich delegatów. Zebrania te weszły już na stałe do kalendarza zebrań ZG, gdyż stanowią najlepszą platformę kontaktów ZG z oddziałami terenowymi. Ważną rolę w tych kontaktach odgrywa także lub powinien odgrywać „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Historycznego”. W poprzedniej wersji wyszło 57 jego numerów, a w nowej 10, począwszy od 1995 r.¹¹ Chcemy wierzyć, że dotychczasowe numery „Biuletynu” spełniły ważną funkcję informacyjną i dlatego jego systematyczne ukazywanie się należy ocenić jak najbardziej pozytywnie, tym bardziej, że ukazuje się on w coraz okazalszej szacie graficznej. Poszerzono też zakres informacyjny „Biuletynu”, oddając więcej miejsca niż poprzednio oddziałom dla prezentowania ich osiągnięć.

Oddziały przeprowadzają eliminacje II stopnia Olimpiady Historycznej, która przygotowuje się do kolejnej XXXIII edycji. Przypomnijmy, że w etapie szkolnym 1991/2 brało udział 1851 uczniów, ale już w roku szkolnym 1993/4 liczba uczestników wzrosła do 3850. W następnym okresie odnotowujemy ok. 2700 uczniów (XXXI – 2762), ale do eliminacji ostatniej XXXII przystąpiło aż 3957! uczniów¹². W 1993 r. w ramach Olimpiady Historycznej przeprowadzono pierwszy Konkurs „Parlamentaryzm w Polsce” przy współudziale Biura Informacyjnego Sejmu RP.

Różne koleje losu przechodziły inne konkursy historyczne, alfabetycznie: im. Aleksandra Gieysztora dla młodych pracowników nauki do 32. roku życia za najlepsze publikacje naukowe z zakresu średniowiecza Polski i Europy oraz dziejów Polskiego Państwa Podziemnego w latach 1939-1945; Stanisława Herbsta na najlepszą pracę magisterską z dziedziny wojskowości i miast; Mariana Małowista za pracę z zakresu historii społeczno-gospodarczej oraz Władysława Konopczyńskiego na najlepszą recenzję, z których ten pierwszy – zresztą z najmłodszą metryką (2001) – zdołał utrzymać dotąd coroczną cykliczność.

Oddziały PTH przyznawały swoje prestiżowe nagrody za działalność naukową i publicystyczną. TMH w Warszawie od 1992 r. przyznaje nagrody za wybitne osiągnięcia naukowe na polu historii miast, historii kultury i publicystyki dla uczczenia wybitnego historyka Warszawy i socjologa Jana Górskiego. Aż do 1999 r. TMH przyznawało nagrodę fundacji znanego pisarza i publicysty Andrzeja Szczypiorskiego. W Krakowie odbyła się już V edycja konkursu historycznego i wręczenie Nagrody im. Wacława Felczaka i Henryka Wereszyckiego (tzw. nagroda wyszehradzka) za najlepszą książkę z zakresu historii Europy Środkowej XIX i XX wieku. Kolegium Redakcyjne „Historyki” i Oddział PTH w Krakowie ustanowiły w 2004 r. nagrodę im. Marcelego Handelsmana dla najlepszych pod względem metodologicznym prac magisterskich ufundowanej przez Wydawnictwo Naukowe PWN. Swoją – coraz dłuższą – historię zapisuje też konkurs Varsavianistyczny. Z innych – organizowanych przynajmniej przez połowę omawianego dwudziestolecia – należy wymienić jeszcze 11 edycję konkursu na opisanie zabytkowego cmentarza na Warmii i Mazurach prowadzonego w Olsztynie. W Inowrocławiu odbyła się też XI już edycja konkursu im. Czesława Sikorskiego organizowanego – co roku pod innym tytułem – dla młodzieży gimnazjalnej i licealnej. W Zielonej Górze przeprowadzono X Konkurs pt. „Wiem wszystko o Zielonej Górze”. To te z najdłuższą historią.

Od wielu lat odbywają się „Zamkowe Spotkania Historyczne” na Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie, kontynuowano też organizowane wspólnie z Biblioteką Uniwersytecką tzw. „Spotkania Strumiańskie”.

Szczególne miejsce w działalności PTH odgrywają Powszechne Zjazdy Historyków Polskich. Prof. Tadeusz Łepkowski napisał 20. lat temu: „ocena efektywnej roli Zjazdów w życiu nauki historycznej w Polsce musi być trudna, a nawet zuchwała”¹³. Trudno się z tym nie zgodzić, ale już dzisiaj – nie siląc się nawet na próbę oceny – można stwierdzić, że XIV zjazd łódzki w 1989 r. był pierwszym w nowej i to rodzącej się na naszych oczach i z naszym udziałem rzeczywistości. Kolejny gdański w 1994 r. był trudny z powodów finansowych, a jego organizatorzy odczuli nową rzeczywistość. XVI zjazd wrocławski zgromadził najliczniejszą grupę uczestników, może również z uwagi na fakt, że w sposób zorganizowany wzięli w nim udział historycy medycyny, sportu i nauk o kulturze. XVII zjazd krakowski odbył się w 2004 r. w innej niż dotychczas formule. Jaki będzie zjazd olsztyński? Trochę już wiemy, ale odpowiedź nastąpi w 2009 r.

Po 1991 r. nastąpiło zintensyfikowanie współpracy ZG PTH z Komitetem Nauk Historycznych PAN, a od 1994 r. obowiązuje zasada, iż prezes PTH automatycznie z racji swojej funkcji staje się stałym członkiem Komitetu.
W 1991 r. wprowadzono zasadę merytorycznej, a nie – jak dawniej – terytorialnej kompetencji wiceprezesów ZG PTH.

W sprawach organizacyjnych do najważniejszych należy niewątpliwie wpisanie 15 III 2005 r. PTH do Rejestru Stowarzyszeń jako organizacji pożytku publicznego.

Przypomnę też, że w 1997 r. powołano Komisję Archiwistyki, następnie Komisję Metod Komputerowych, w 1999 r. Komisję Biografistyki, w 2006 r. Komisję Historii Prasy. Trzeba jednak dodać, że spośród wszystkich 21 komisji zarejestrowanych w 1991 r. aktywnych jest tylko kilka: Komisja Biografistyki, Komisja Dydaktyczna, Komisja Historii Starożytnej, Komisja Historii Wojskowej, Komisja Mediewistyczna, Komisja Metod Komputerowych i Komisja Myśli Społecznej i Politycznej.

W dniach 16-18 IX 2002 r. obradował w Toruniu I Kongres Mediewistów Polskich, gromadząc blisko 350 uczestników¹⁴. To bardzo udane pierwsze spotkanie na kanwie Komisji Mediewistycznej zaowocowało następnym, kiedy 19-21 IX 2005 r. w Lublinie spotkało się liczne grono badaczy i innych osób zainteresowanych problematyką średniowieczną: historyków sztuki, idei i filozofii, archeologów, archiwistów, historyków prawa i literatury, językoznawców. Wygłoszono ok. 270 referatów w 13 sekcjach i jako referaty indywidualne¹⁵.

Podsumowując pracę oddziałów należy stwierdzić, że mimo trudności obiektywnych, głównie finansowych, obraz jest budujący. Składa się na niego wysiłek wszystkich członków PTH, większy jednych, mniejszy innych. Jak w każdej społeczności mamy też biernych, ale tych nie uświadczymy na naszej dzisiejszej sesji, ani na jutrzejszym walnym Zgromadzeniu Delegatów PTH. Nasze Towarzystwo podejmowało starania o podniesienie wymogów etycznych w badaniach i popularyzacji wiedzy historycznej, zyskując w tym zakresie poparcie Komitetu Nauk Historycznych PAN i Komitetu Badań Naukowych. Miało i ma ono na celu odbudowywanie autorytetu historii. Pomimo wielu trudności Towarzystwo pozostaje nadal korporacją skupiającą profesjonalnych badaczy historii zatrudnionych w szkołach wyższych, archiwistów, muzeologów, nauczycieli, bibliotekarzy, wydawców, dziennikarzy, studentów oraz miłośników historii uprawiających inne zawody, ale mających wiele wspólnych płaszczyzn działania. PTH ma bogate tradycje, ale stoją przed nim poważne, nowe zadania na wielu płaszczyznach, w tym naukowej i dydaktycznej. Prezes Andrzej Zahorski stwierdził w 1987 r. w Krakowie, że pomimo upływu stulecia od powołania Polskiego Towarzystwa Historycznego we Lwowie realizowany jest jego podstawowy cel, tj. „organizowanie, inicjowanie i popieranie pracy naukowej i popularno-naukowej w dziedzinie historii a przez to podnoszenie kultury historycznej społeczeństwa”¹⁶. Myślę, że w 120. rocznicę możemy stwierdzić z czystym sumieniem, że staraliśmy się, aby ta konstatacja sprzed 20 lat była aktualna i dziś.

---