Warszawa, 13 maja 2024 r.
Minister Barbara Nowacka
Ministerstwo Edukacji Narodowej
Opinia Polskiego Towarzystwa Historycznego w sprawie projektu zmiany rozporządzeń Ministra Edukacji
dotyczących Podstawy programowej kształcenia ogólnego w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych w zakresie historii
Przedmiotem niniejszej opinii są przedstawione do konsultacji publicznych projekty dwóch rozporządzeń Ministra Edukacji z dnia 23 kwietnia 2024 r. zmieniających:
- rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej wraz z dwoma załącznikami,
- rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły I stopnia wraz z 3 załącznikami.
Polskie Towarzystwo Historyczne, po analizie powyższych projektów, przedstawia poniższe uwagi podkreślając jednocześnie potrzebę kompleksowej zmiany podstawy programowej z historii. Zaproponowane obecnie korekty jedynie w niewielkim stopniu wpłyną na poprawę jakości szkolnej edukacji historycznej. Zaproponowana redukcja treści ma w rzeczywistości znacznie mniejszy wymiar niż zapowiadane wcześniej 20% treści kształcenia i polega na wykreśleniu większości uszczegółowień zapisów ogólnych. Doceniamy jednak dokonaną zmianę, gdyż poszerza ona nieco zakres swobody nauczyciela w zakresie doboru treści i metod kształcenia, a przede wszystkim wyznacza właściwy kierunek zmian.
Zdaniem PTH, przedstawione projekty, choć uwzględniają większość uwag zgłoszonych w prekonsultacjach, wymagają korekt redakcyjnych i merytorycznych. W pierwszej kolejności należy ujednolicić nomenklaturę, zwłaszcza pisownię nazw państw (np. obecnie jest zarówno ZSRR, ZSRS jak i Związek Sowiecki, Trzecia Rzesza Niemiecka i III Rzesza) oraz innych nazw (np. jest Auschwitz i Auschwitz-Birkenau, Wielka Trójka i wielka trójka). Należy też konsekwentnie usunąć pozostawione jeszcze dopowiedzenia i uszczegółowienia, które znajdują się zarówno w zapisach Podstawy programowej dla szkoły podstawowej, jak też dla szkoły ponadpodstawowej. W odniesieniu do szkoły ponadpodstawowej należy w niektórych przypadkach dokonać przeniesienia poszczególnych treści pomiędzy poziomem podstawowym i rozszerzonym, aby uczniowie uzyskali spójny przekaz treści.
Uwagi dotyczące historii w szkole podstawowej:
Redukcja treści kształcenia w szkole podstawowej nie została przeprowadzona konsekwentnie. W klasie IV niepotrzebnie pozostawiono uszczegółowienia zagadnień do wyboru, np. Plemiona słowiańskie i ich warunki życia na terenie dzisiejszej Polski – wystarczy: Plemiona słowiańskie. Nadal za zbyt trudne dla ucznia klasy IV uznajemy hasło dotyczące W. Pileckiego i I. Siedzikówny – należałoby ten punkt przenieść do grupy zagadnień fakultatywnych i pozwolić, aby sam nauczyciel zdecydował, czy w danej klasie można wprowadzić ta tematykę.
W pozostałych klasach zakres treści jest nadal zbyt duży. Dotyczy to zwłaszcza klasy VIII, dla której zostało przewidziane 21 działów, które łącznie liczą aż 47 osiągnięć (od 2 do 11 w poszczególnych działach). Proponujemy dalsze ograniczenie materiału nauczania lub pozostawienie realizacji części zagadnień do decyzji nauczyciela.
Z p. XXI.1. należy usunąć uszczegółowienie dotyczące rewolucji moralnej w latach 1861-1862 – jest ono zdecydowanie zbyt trudne dla ucznia szkoły podstawowej.
W p.XXV.1. trafniejsze byłoby sformułowanie: „charakteryzuje stosunek mocarstw do sprawy polskiej w przededniu i podczas wojny” – zamiast „… po wybuchu wojny”.
W p. XXVII. 2. należy pozostawić ogólny zapis: proces kształtowania się granic lub dodać „plebiscyty”.
W zaleceniach dotyczących „Warunków i sposobu realizacji” należy w ostatnim zdaniu dodać, że zaleca się możliwie częste uwzględnianie lokalnych oraz regionalnych kontekstów.
Uwagi dotyczące historii w szkole ponadpodstawowej:
Postulujemy dalszą redukcję treści kształcenia w zakresie podstawowym i przeniesienie niektórych z nich do kształcenia w zakresie rozszerzonym, np. punkty XXV.4, XXX.5, XXXI.4, XXXV.4, XL. 5, XLVI.2 (drugą część punktu” „charakteryzuje główne linie narracyjne agresorów uzasadniających swój atak na Polskę”). Ponadto należy usunąć w zakresie podstawowym p. XXVI.5 „zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów”). W p. XXXII.4 w zakresie podstawowym przenieść do zakresu rozszerzonego drugą część zapisu, czyli „porównuje proces uwłaszczenia we wszystkich zaborach”.
Do zakresu podstawowego należy natomiast przesunąć punkt XLVIII.1. W p. LVII w zakresie podstawowym należy uwzględnić najważniejsze postacie „Solidarności”.
Proponujemy również poprawienie zapisów, które zostały sformułowane w sposób zbyt skomplikowany, nieprecyzyjny lub błędny:
- p. IV. 5 – zamiast państwa rzymskiego powinno być odpowiedni: imperium rzymskie i Cesarstwo zachodniorzymskie;
- p. XXII.2 – bitwa pod Wiedniem nie miała dla Rzeczypospolitej takiego znaczenia jak dla Europy. Należy rozważyć całkowitą rezygnację z tego zapisu.
- tytuł działu XLVI – wystarczy :Wojna obronna Polski w 1939 roku”;
- p. XLVI.2 w zakresie rozszerzonym – powinno być: przedstawia i ocenia postawę innych państw wobec agresji niemieckiej i sowieckiej (pojęcie „alianci” w odniesieniu do 1939 r. jest niewłaściwe);
- p. XLVI. 2 – powinno być: charakteryzuje niemieckie i sowieckie uzasadnienia agresji;
- p. XLVIII. 1 – powinno być: przedstawia decyzje władz okupacyjnych dotyczące terytorium Rzeczypospolitej i jej ludności;
- tytuł rozdziału L – powinno być: Działalność Polaków i ich władz na uchodźstwie i w okupowanej Polsce;
- w p. L – dodać genezę ONZ;
- p. LIII. 2 – zamiast „rewolucji 1968 r.” lepiej napisać: charakteryzuje tło kulturowe oraz konsekwencje rewolucji seksualnej i rewolty studenckiej przełomu lat 60. i 70.
Niektóre treści zostały ujęte w dwóch zapisach, dlatego należy usunąć wymienione niżej punkty:
- p. VI. 4 w zakresie rozszerzonym;
- p. XVIII.2 w zakresie rozszerzonym mieści się w XVIII.1.
- p. XXII. 2 i XXII.3 w zakresie podstawowym, gdyż mieszczą się w innych punktach;
- p. XXVII.1. w rozszerzeniu;
- p. XXXVI.1.
Ze względu na powtórzenia należy przeredagować poniższe zapisy:
- p. IV. 2 zakres podstawowy i IV.3 zakres rozszerzony – są tożsame, podobnie jak IV.3 i IV.4 oraz III.3 i IV.6.
- dział XVIII i XIX zawierają treści, które się wzajemnie pokrywają. Należy te dwa działy przeredagować i zredukować do jednego.
Uwagi dotyczące historii w szkole branżowej:
Po dokonanych zmianach całość zapisów podstawy programowej dla szkoły branżowej jest jasna i logiczna. Uważamy, że należy zmodyfikować zapis punktu III.1 wyjaśnia uwarunkowanie powstania państwa polskiego i znaczenie jego chrystianizacji. Zwrot „uwarunkowanie powstania” jest niezbyt fortunny; dlatego może prościej: „wyjaśnia genezę”. Ponadto zwracamy uwagę na potrzebę przywrócenia dwóch usuniętych wymagań, które są niezbędne dla całości wykładu historii na tym etapie edukacyjnym. Są to (według pierwotnej wersji podstawy programowej):
-1. (w dziale dotyczącym I wojny światowej ) XI.1 – porównuje polskich orientacji politycznych i charakteryzuje przykłady ich realizacji (można np. zmienić czasownik „charakteryzuje” na „wymienia” lub „identyfikuje”);
Uwagi końcowe:
- nie zgłaszamy uwag dotyczących przedmiotu „historia i teraźniejszość”;
- popieramy decyzję o wycofaniu od następnego roku szkolnego przedmiotu „historia i teraźniejszość”, ale jednocześnie wyrażamy zaniepokojenie sytuacją, w której uczniowie nie będą realizowali, przynajmniej w najbliższym czasie, przedmiotu przygotowującego ich do funkcjonowania w społeczeństwie obywatelskim. Rozumiejąc, że opracowanie podstawy programowej nowego przedmiotu wymaga czasu, dlatego proponujemy przywrócenie „wiedzy o społeczeństwie” w zakresie podstawowym;
- zwracamy uwagę na potrzebę wskazania w „Warunkach i sposobie realizacji” Podstawy programowej konieczności odwoływania się do historii regionalnej i lokalnej (nie tylko w odniesieniu do tematów związanych z kulturą i sztuką);
- w „Warunkach i sposobach realizacji” należy również zwrócić uwagę nauczycieli na potrzebę uwzględniania aktualnych zjawisk i problemów takich jak np. zmiany klimatyczne, zarazy w dziejach itp.;
- zwracamy również uwagę na znaczenie szerszego korzystania w edukacji historycznej z oferty edukacyjnej muzeów, ale również instytucji kultury i archiwów.
Przedstawione propozycje zmian, mimo zaproponowanych wyżej uwag szczegółowych, oceniamy pozytywnie. Oczekujemy jednak na prawdziwą i głęboką reformę szkolnej edukacji historycznej, której istota będzie zerwanie z encyklopedyzmem i archaicznym pojmowaniem nauczania historii jako zestawu dat, wydarzeń i postaci. Nowoczesna edukacja historyczna powinno być ukierunkowana na kształcenie myślenia historycznego i kompetencji kluczowych młodych ludzi oraz oparta na przemyślanym doborze treści i metod kształcenia. W imieniu Polskiego Towarzystwa Historycznego deklarujemy gotowość udziału w pracach nad przygotowaniem takiej gruntownej, dostosowanej do wymagań współczesności reformy.
